Op 30 september 2022 zijn er Stolpersteine gelegd in Dieren, waaronder voor het huis van Abraham van Baaren, zijn vrouw Rebekka Bolle en hun zoon Jakob. Via een omweg was men bij mij terecht gekomen, en was ik gevraagd hierbij aanwezig te zijn. Samen met drie andere nazaten van de Van Baaren-familie, verwanten van Abraham, en samen met Sonja Khan-Hoekstra, een nichtje van Rebekka, hebben we de Stolpersteine voor het huis Molenweg 12A onthuld.
Allereerst mijn oprechte dank voor de inspanningen die het comité zich getroost om de weggevoerde Joodse inwoners van Dieren en Rheden te herdenken en voor ieder van hen te realiseren dat er een herdenkingssteen voor hun laatste woonadres wordt geplaatst. Mijn dank gaat ook uit naar het gemeentebestuur en de ambtelijk medewerkers die de plaatsing verzorgen en naar al degenen die eraan bij hebben gedragen om deze struikelstenen voor hun omgebrachte plaatsgenoten in de straten van Dieren en Rhenen te leggen.
Sonja Khan vertelde bij de onthulling aan de aanwezigen dat ze haar tante Rebekka nooit heeft gekend. Rebekka werd Betty genoemd; zelfs dat wist Sonja niet. Ze kon het niet weten. Sonja was een baby die in de oorlog is geboren. Na de oorlog was er niemand die het haar heeft kunnen vertellen. In 1914 verloven Abraham en Rebekka zich en in de advertentie in het Nieuw Israëlietisch Weekblad had ik gezien dat ze zich Betty Bolle noemde. Onder de Bar Mitswa-advertentie van zoon Jakob uit 1937 staat ze als B. van Baaren-Bolle. Rebekka Bolle kwam uit een gezin van zeven kinderen waarvan er twee jong zijn overleden. De ouders en de overige vijf kinderen, waaronder Rebekka en Jeannette, de moeder van Sonja, zijn allemaal in de Sjoa vermoord, net als hun echtgenoten. Rebekka en Abraham en hun zoon Jakob waren vanuit Dieren ondergedoken in het nabijgelegen bos van kasteel Middachten, in een speciaal voor dit doel door Dierense dorpsbewoners voor hen gegraven half verdiept hol van april 1943 totdat ze zijn gepakt in februari 1944.
Ik heb Abraham van Baaren nooit gekend en ik vroeg me af hoe ver weg Abraham überhaupt familie is van mij. De naam van de familie wordt door sommige takken gespeld Van Baaren en door andere, mijn tak, als Van Baren, de familienaam van mijn moeder. Ze stammen af van Levie Jacob alias Levie Israel van Baren, geboren in Amersfoort in 1765. Verder terug gaat het spoor niet. Zijn zoon Jacob Levie van Baren was koster van de synagoge in Almelo. Twee zoons van Jacob Levie, Israel Jacob en Karel, waren ook koster van de synagoge in Almelo. In de volgende generatie zijn de neven Israel van Baaren en Jacob Levy van Baren Israëlietisch godsdienstonderwijzers in Doesburg, Meersen en Boxmeer en Jacob Levy van Baren in Oldenzaal vlakbij zijn geboorteplaats Almelo, daarna in Assen en in Hilversum.
Jacob Levy van Baren was mijn overgrootvader. Zijn zoon Carel, mijn oudoom, was secretaris van de Joodse Gemeente Den Haag, na Amsterdam de grootste Joodse gemeente van het land. Jacob Levij van Baren en Israel van Baaren hadden een neefje, Abraham van Baaren. Abraham was afkomstig uit Den Haag en werkzaam als godsdienstonderwijzer in achtereenvolgens Appingedam en hier in Dieren.
Het geslacht Van Ba(a)ren heeft dus in vier achtereenvolgende generaties dienstbaren aan de Joodse gemeenschap in Nederland geleverd. Met onderbreking van één generatie, die kind was in de Tweede Wereldoorlog en waarvan de meesten de bevrijding niet hebben gehaald, is in de erop volgende generatie iemand, dat ben ik, die ook weer dienstbaar is aan de Joodse gemeenschap. Ik ben alg. secretaris van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap.
Ik ben op de uitnodiging van het comité ingegaan uit plichtsbetrachting; ik vond dat ik hier naartoe moest komen ook al is Abraham van Baaren een totale vreemde voor me. Mijn moeder sprak nooit over hem, mijn grootvader overleed zeven jaar voor ik werd geboren. Ik weet dus niets van Abraham van Baaren uit familieverhalen. Zo is Abraham van Baaren uit Dieren en van de aardbodem verdwenen. Totdat ik de avond voor de onthulling van de Stolpersteine besloot om de genealogische verwantschap, misjpogologie noemen Nederlandse Joden dat, op papier te zetten. Misjpoge betekent familie. Toen viel mijn oog in de stamboom op de broer van Abraham. Mijn moeder had na de oorlog behoudens haar oudtante, een zuster van Jacob Levy van Baren, geen enkele familie meer.
Als kind woonde ik in Rotterdam. Mijn ouders gingen met ons wekelijks naar sjoel (synagoge). Op een dag vertelde iemand na de sjoeldienst aan mijn moeder dat die meneer die in het Rotterdamse Joodse bejaardentehuis is komen wonen en nu voor het eerst in sjoel is, ook Van Baren heet, net als zij. Ze kenden elkaar niet, mijn moeder en Karel van Baaren. Hij heette ook Karel, net als haar oom Carel en net als haar overgrootvader, die koster was van de sjoel in Almelo. Alleen schreef hij Van Baaren met dubbel a. Karel was een achterneef van mijn moeders vader. Gisteravond realiseerde ik me dat Karel de broer was van Abraham van Baaren, de godsdienstonderwijzer van Dieren, voor wiens huis we nu staan. Gisteravond realiseerde ik me dat ik weliswaar Abraham niet heb gekend maar in ieder geval zijn broer wel. Hij was de laatste mannelijke Joodse van Baaren.
Nadat mijn moeder was overleden was Karels dochter de allerlaatste Joodse Van Baaren/Van Baren. Ik wilde haar ontmoeten, de laatste Joodse Van Baaren maar het lukte me niet gemakkelijk haar te vinden. Ze bleek eerst naar Australië te zijn verhuisd en daarna naar Israel. Daar wilde ik haar opzoeken. Ik belde haar op, ze nam niet aan dus besloot ik dan maar bij haar aan te bellen. Waarom en wat het me zou brengen, ik had geen enkel idee. Maar ik stond in 2015 voor haar appartement in Tel Aviv. Ik belde aan; er werd niet opengedaan. Een van haar buren vertelde me dat ze drie maanden daarvoor was overleden. Het Joodse geslacht Van Baren is hiermee uitgestorven. Maar het besef dat de allerlaatste Joodse Van Baaren in Israel, in het Joodse land, is overleden en begraven is een gegeven dat met een goed gevoel is te aanvaarden.
Karel van Baaren was gepensioneerd accountant. Ik herinner me hem als een beschaafde, keurig verzorgde en bescheiden man, een gentleman. Ongetwijfeld zal zijn broer Abraham ook deze karaktertrekken hebben gehad. Ik heb zijn broer gekend en ik heb zijn nichtje, de dochter van Karel, opgezocht. Dat is alles wat ik van Abraham van Baaren weet.